Polska konstytucja z 3 maja 1791 roku była śmiałą jak na owe czasy, próbą zreformowania ustroju Polski szlacheckiej w duchu nowych ideałów okresu oświecenia. Powstała pod wpływem tych samych idei, które zrodziły Konstytucję Stanów Zjednoczonych i francuską Deklaracje Praw Człowieka i Obywatela, dokonywała wyłomu w ustroju stanowym istniejącym w Polsce i wprowadzała nasz kraj na drogę postępu. Agresywna polityka Rosji i Prus, którym zależało na utrzymaniu w Polsce dotychczasowego ustroju, uniemożliwiła wprowadzenie w życie jej zasad. Przeszła ona do tradycji polskiej jako symbol dążeń do odrodzenia politycznego i kulturalnego narodu polskiego. Konstytucja zreformowała i usprawniała polski system polityczny poprzez likwidację największych bolączek dotychczasowego ustroju -liberum veto i wolnej elekcji. Umacniała państwo zagrożone przez pazerność i agresywną politykę państw zaborczych i choć jej postanowienia społeczne były skromniejsze i nie podważały przewagi szlachty w państwie oraz jej panowania nad chłopami, to jednak wprowadzała zasadnicze zmiany w prawnym i społecznym położeniu mieszczaństwa, miała ogromne postępowe i patriotyczne znaczenie.
Była dobitnym wyrazem patriotyzmu i gorącego pragnienia uratowania państwa i niepodległości. Zaktywizowała społeczeństwo do obrony suwerennej decyzji sejmu poprzez powołanie do życia Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej - pierwszego w Polsce szlachecko-mieszczańskiego stronnictwa politycznego z własnym statutem i strukturami organizacyjnymi. Po raz pierwszy konstytucja potraktowała Rzeczpospolitą szlachecką jako jednolite państwo polskie , likwidując dualizm państwowy i odrębność Wielkiego Księstwa Litewskiego. Uwzględniała oświeceniową zasadę podziału władzy w państwie na trzy różne organy naczelne :władzę prawodawczą (ustawodawczą) skupioną w dwuizbowym sejmie, władzę wykonawczą króla i Straży Praw oraz na władzę sadowniczą. Wprowadzała ona także w Polsce instytucję monarchii konstytucyjnej i parlamentarnej. Dla następnych pokoleń Polaków "ustawa majowa" i myśl filozoficzna, społeczna i polityczna jej twórców stanowiły istotną inspiracje działania. W warunkach braku samodzielnego państwa była pierwszym symbolem walki narodu polskiego o wolność i stanowiła dowód, że nawet w najtrudniejszych warunkach naród polski okazał się być zdolnym do podjęcia dzieła reformy i naprawy państwa.
Maciej Wesołowski
